‘Okupa’ sözü, İspanyolların yahut İspanya’da mülkü bulunanların duyunca gözlerini fal taşı üzere açan ve korkutan bir söz. Pekala, bilhassa pandemi ve karantina şartlarının ağır yaşandığı periyotta klasik ve toplumsal medyada sıkça gündeme gelen okupa neden bu kadar korkutucu?
En temel formda özetleyecek olursak, okupa’lar ‘boş meskenleri işgal ederek konut sahiplerine kaygılı düşler yaşatan kişiler’ diyebiliriz. Lakin işin içinde ele geçirme ve el koyma da var. Gelin okupa nedir, hangi mülkler bu durumu yaşıyor, mesken sahipleri neden hiçbir şey yapamıyor birlikte göz atalım.
‘Okupa’ nedir ve nereden gelir?
(Okupa konusunu anlatan bir dizinin kapağı. Diziyi buradan bulabilirsiniz.)
Okupalar, kendilerini içinde oturulmayan konutların yahut binaların toplumsal, politik ve kültürel faaliyetler için barınma, tarım yeri, buluşma yeri yahut topluluk merkezi olarak kullanılmak üzere süreksiz yahut kalıcı olarak işgal edilmesini savunan radikal bir toplumsal hareket olarak tanımlıyorlar. Okupa hareketi aslında bir müddettir var, hatta birinci kaydedilen gecekondu olayları 1984’te İspanya’da gerçekleşiyor ve beşerler konutlarından çıkartılıyor.
Okupa’lar, yaptıkları şeyi olumlu bir toplumsal değişime yönelik hareket olarak görüyorlar. Adaletsiz bir kapitalist sistemin hudutları içinde acı çekmektense, bu sisteme meydan okumayı ve hayatta kalmanın alternatif yollarını aramayı tercih ettiklerini belirtiyorlar.
Mülk sahipleri, kiraları ortalama bir vatandaşın karşılayamayacağı astronomik düzeylere yükseltiyor. Bu türlü olunca da bankalar meskenlerine el koyuyor ve birçok aile sokaklarda kalıyor, bu da binaların yıllarca boş ve işe yaramaz halde kalmasına sebep oluyor. İşte bu binalar da okupa’ların ‘işgal alanları’ oluyor.
Okupa hareketi bilhassa Avrupa’daki birçok ülkede bu tıp alanları yapan bir formda kullanmanın toplumsal bir sorumluluk olduğunu ve başınızın üstünde bir çatıya sahip olmanın bir insan hakkı olduğunu savunuyor. Okupa’lar, kendilerinden şikâyet edenlerin çoklukla bilgisiz, ırkçı ve sınıfçı muhafazakar/yobaz olduklarını ve onların başarmaya çalıştıkları şeyi anlamadıklarını söz ediyorlar.
Çağdaş haliyle okupalar, İspanya’da kiracıların ekonomik krizden en az zorlukla çıkmasını sağlayacak olan bir yasanın kabul edilmesi ile ortaya çıktı. 2008 yılındaki ekonomik kriz sırasında İspanya vatandaşları kira ödemeden konutta oturmaya devam edebiliyorlardı. Kiracılar konuttan yalnızca çok uzun süren mahkemeler sonucunda çıkartılabiliyordu.
Birden teğe insanların sahip olduğu bu hak, marjinalleştirilmiş kümeler ve bir kadro göçmenler tarafından suistimal edilmeye başlandı. Birçoğunun İspanya’da resmi bir varlığı bile bulunmuyordu. Okupalar konutta istedikleri kadar oturabiliyor ve konut sahipleri çok zorlanıyordu. İspanyolcada ‘Okupa’ sözü ‘yakalamak’, ‘ele geçirmek’ manalarına geliyor. Bu sebeple bu olay ile eşleştirildi.
İspanya’daki okupa sistemi garip bir biçimde gelişti: Yasal mesken sahipleri, kendi mülklerinde yaşayan okupacıların faturalarını bile ödüyorlar ve bunun üzerine mülklerini de satamıyorlardı. Yasal mesken sahiplerinin meskenlerini işgal eden okupacıları konuttan çıkarmak için yürüttükleri mahkemeler yıllar sürebiliyordu ve şayet bu şahısların çocukları varsa mesken sahibi, mülkünü geri alma hakkından büsbütün yoksun kalabiliyordu.
Bu sorun 2018’de onaylanan bir yasaya kadar tam manasıyla çözülemiyordu. Bu yeni yasa sayesinde mülk sahibi, bir sivil mahkemede konut mülkünün yasadışı işgali davalarının süratli bir halde dinlenmesine hak kazandı.
Meskenin yasal sahibi mahkemeye başvurduğunda yargıç, okupacıların konutta bulunabilmelerine yarayacak yasal ispatları mahkemeye getirmesi için 5 gün veriyor. Şayet gerekli deliller 5 gün içinde getirilmezse mesken çabucak boşaltılıyor. Ayrıyeten ceza ve yol hukukunda da değişiklikler yapıldı. Artık mesken sahibi, okupaların isimlerini vermeden polise başvurabiliyor. Evvelce işgalcilerin kendi isteğiyle ifşa etmeyeceği şahsî bilgilerin belirtilmesi gerekiyordu.
Hangi mülkler ‘okupa’ riski altında?
İstatistiklere nazaran daireleri ele geçiren okupalar, en çok İspanya’nın en fazla mülteci barındıran Barcelona ve Madrid kentlerinde görülüyor. En çok bu iki kentte görüldüğünden bu duruma karşı bir sigorta sağlanıyor lakin öbür bölgelerde okupalara karşı sigorta bulunmuyor. Natürel okupalar da akılsız değil, en az korunan yerleri seçiyorlar.
Okupalar çoklukla içerisinde çok boş daire olan büyük apartmanları ve etrafında fazla yapı yahut bina bulunmayan yalnız müstakil meskenleri tercih ediyorlar. Okupalar ayrıyeten bankalar ve yasal varlıklar tarafından istimlak edilmiş yahut el konulmuş mülklerde de kalabiliyorlar.
Bir mesken ‘okupa’landıysa mesken sahipleri ne yapıyor?
Şayet bir mesken sahibinin mülkü ‘okupa’landıysa, yani işgal edildiyse konut sahiplerinin elinde çok fazla seçenek bulunmuyor. Şayet bir mesken sahibi okupalardan kurtulmak için kaba kuvvet uygularsa bu durum onun aleyhine kullanılabiliyor. Bu yüzden hislerden arınıp direkt olarak bir yasal üniteye başvurulması gerekiyor.
Yasa dışı kiracılar yalnızca meskene zorla girerken suçüstü yakalanırsa direkt olarak tahliye edilebiliyor Öbür türlü mülke yerleşmiş, anahtarları değiştirmiş ve eşyalarını dizmiş bir okupa yalnızca mahkeme kararıyla tahliye edilebiliyor. Yani mesken sahiplerinin booş mülklerinin şimdiki durumunu sık sık denetim etmesi gerekiyor.
İspanya’da otoriteler ile ortak olarak çalışan ‘ağır abi’ hizmeti de bulunuyor. Bu iri yapılı sert mizaçlı ağabeyler, istenmeyen konuklarla gidip konuşuyorlar lakin bu hizmetin %100 çalışır bir durumu yok çünkü dediğimiz üzere tek garanti yol mahkeme kararı ve polis eşliği.
Konut sahiplerinin mülklerini müdafaaları için bir yol yok mu?
İspanya’daki bir mülk sahibinin mülkünü okupalardan müdafaasının en âlâ yollarından biri komşularıyla âlâ geçinmek. Şayet İspanya’daki mülkünü sık sık boş bırakan biri komşularıyla düzgün anlaşıyorsa, bir okupacıyı suçüstü yakalatmak üzere ihbar edebilir ve bu sayede süreç başlamadan bitebilir.
Bir diğer yol ise kapıcılık hizmeti. Mülk sahibinin mülkünün bulunduğu site, apartman yahut bölgede bir kapıcı yahut güvenlik hizmeti bulunuyorsa bunlar mülkü profesyonel olarak koruyabiliyor. Bir diğer yol ise natürel ki güvenlik kameraları ve alarm sistemleri, lakin bunlar biraz değerli. Natürel konutu kullanmadığınız halde sahibiyseniz güvenlik ve alarm sisteminin kıymetli gelmesi pek mümkün değil.
Özetleyecek olursak:
İspanya’da kayıtsız olarak bulunan bir küme insan, 2008 krizinden itibaren yürürlüğe giren bir yasa sayesinde boş buldukları meskenleri işgal ederek orada hak talep edebiliyorlar ve hatta birtakım durumlarda orada kalmaya hak bile kazanabiliyorlar.
Mesken sahiplerinin ise çok dikkatli olması, meskenlerini uygun yerlerde seçmeleri, güvenlik sistemleri kurmaları ve komşularıyla ortalarını düzgün tutmaları gerekiyor. Siz ne düşünüyorsunuz? Niyetlerinizi yorumlarda bizlerle paylaşmayı lütfen unutmayın.