Bazılarına nazaran bir sapık, bazılarına nazaran de psikolojinin babası olarak isimlendirilen Sigmund Freud, psikoloji tarihindeki en tartışmalı karakterlerden biri. Lakin tahminen de hiçbir teorisi Oedipus Kompleksikadar tartışmalı olmadı ve reaksiyon toplamadı. Şimdiye kadar Freud’un öbür teorileri üzere doğrulanmış yahut çürütülmüş olmasa da hala çok tanınan.
Teori, aşağıda bahsedeceğimiz Küçük Hans Hadisesi üzerinden kurgulanmış olduğu için eleştirilmektedir; zira bu örnek dışında somut bir delil bulunmuyor. Gelen tenkitlerde Küçük Hans olayının farklı teorilerle (Örneğin Bowlby’nin Bağlanma Teorisi) de yorumlanabileceği ve Freud’un cinsel içgüdülere çok vurgu yaptığı (Özellikle Erikson tarafından) belirtilmektedir.
Pekala nedir bu Oedipus Kompleksi?
Bu kompleks, ismini Sophokles’in ünlü oyunu Kral Oedipus’tan alır. Kral Oedipus, annesiyle birlikte olmak için babasını öldürür ve bu yaptığından ötürü lanetlenir.
Freud bu kompleksin fallik gelişim evresi olan 3-6 yaşları ortasında ortaya çıktığını lisana getirip bu periyotta libido (yaşama gücü/cinsel iç güdü) kaynağının çocuğunun bedeninin erojen bölgelerinde toplandığını argüman eder. Teorinin devamında şunlar da vurgulanır: Bu devirde kız çocuğu, babasına ilgi duyup babasını annesinden kıskanır. Erkek çocuğu ise annesine ilgi duyup annesini babasından kıskanır. Babasıyla bir rekabet içerisine girer, hedefi annesine sahip olmaktır.
Oedipus Kompleksi ve Elektra Kompleksi’nin ortasındaki farklar nedir?
Oedipus Kompleksi daha genel bir kavram olup her iki cinsiyetteki çocuğun ters cinsiyetli ebeveynlerine olan ilgisini tabir ederken, Elektra Kompleksi kız çocuğunun babaya olan ilgisini tabir eder. Elektra Kompleksi, kız çocuğunun annesinden babasını kıskanmasını, annenin yerini geçme isteğini ve babaya çok düşkün olmayı söz etmek için kullanılır.
Oedipus Kompleksi’nin belirtileri nelerdir?
Kanıtlanmamış bu kompleksin belirtilerinin şunlar olduğu öne sürülüyor:
- Bu yaş kümesindeki çocuk, kendisini babasıyla karşılaştırmaya ve kendisi ile onun ortasında ortak noktalar bulmaya çalışır.
- Annesine olan sevgisini, bulduğu her fırsatta lisana getirmeye başlar.
- Babasına olan nefretini lisana getirir(Freud bunu hadım olma korkusu yüzünden çocukların bastırabileceklerini söyler).
- Tıraş olmak, babası üzere yürümek, onun kullandığı sözler kullanmak üzere babasını taklit eden davranışlar gösterir.
- Annesiyle ahenge isteğinin baskın gelmesinden ötürü babasını yataktan kovmaya çalışan davranışlar görülebilir.
- Annesi ile evleneceğini söyleyebilir.
- Anne-babasının kendisinin yanında rastgele bir tensel temasına “öpmesine, kucaklamasına, sevgi sözcükleri kullanmasına” çok bir reaksiyon gösterebilir, ayırmaya çalışabilir; hatta bu, ağlamaya kadar da gidebilir.
Oedipus Kompleksi nasıl tedavi edilir?
Freud bu teorisini “Küçük Hans ” olayıyla desteklemiştir. Bu hadisede Küçük Hans, at fobisi olan 5 yaşındaki bir erkek çocuğudur. Freud, Küçük Hans’ın babasıyla mektuplaşarak fobinin nedenini bulup belirli bir tedavi sürecini takip etmeye çalışır. Mektuplaşma sürecinde Freud, sorunun kaynağının “çocuğun, annesine sahip olma isteğinden ötürü babası tarafından iğdiş edileceği (hadım etmek, kısırlaştırmak) korkusu” olduğunu düşünür. Bu fikrini de şu halde devam ettirir: Bu fobideki at, babanın sembolüdür. Hans’ın at (baba) tarafından ısırılma (iğdiş edilmesi) korkusu ise annesine sahip olma isteğine karşılık bir cezadır. Freud bu olaya uyguladığı tedavinin özetini 1909 yılında “5 Yaşındaki Çocukta Fobinin Tahlili (Analysis of a Phobia in a Five-year-old Boy)” başlığıyla yayınlamıştır.
Freud’un önerdiği tek tedavi, çocuğun kendini birebir cinsiyetten olduğu ebeveyniyle özdeşleştirmesidir. Bu kompleksin bastırılmasında vicdan(ego) ve toplumun ahlaki pahaları (süperego) değerli bir rol oynar. Lakin bu kompleksin, kendini yetişkinlik yıllarında suçluluk hisleri olarak gösterdiği tablolar da mevcuttur.
Teoriye gelen tenkitler:
- Freud bu teorisini yalnızca Küçük Hans olayı üzerinden oluşturmuştur ve bu olay farklı teoriler (Örneğin Bowlby’nin Bağlanma Teorisi) kullanılarak da açıklanabilir.
- Erikson (1950) üzere öbür psikodinamik teorisyenler, Freud’un içgüdülerin, bilhassa de cinsel içgüdünün tesirini kişilik gelişiminde abarttığına inanıyorlardı. Erikson buna alternatif olarak, psikososyal gelişim kuramını oluşturmuştur.
- Öbür değerli tenkit de Freud’un rapor ettiği tek çocuk hasta olduğu halde Küçük Hans’ın psikanalizinin birçoklarını Hans’ın babası (Freud’un teorilerinin bir destekçisi) yapmıştır ve Freud, Hans’ın Oidipal teorisini onayladığını gördüğü için son derece ön yargılı davranmıştır.
- Genel olarak hadise, bilimsel açıdan geçerlik ve güvenirlik unsurlarını ihlal etmektedir. Bu da teoriye yapılan başka bir tenkittir.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4