Şempanze üzere çok zeki hayvanların bir insan üzere yetiştirildiklerinde, beşere emsal bir zeki davranış seviyesine ulaşıp ulaşamayacaklarını merak etmiş olabilirsiniz. Şayet öyleyse bunu merak eden yalnızca siz değilsiniz; yıllar evvel bir çift bilim insanı, bunu canlı canlı test etti. Hem de hiç akla gelmeyecek çok acayip bir usulle…
Kurtlar tarafından büyütülen ve hayatları boyunca neredeyse yırtıcı kalan iki çocuğun hadisesi ilgilerini çeken Winthrop ve Luella Kellogg, kendi çılgın deneylerine giriştiler. Winthrop Kellogg bir mukayeseli psikologdu. 1900’lerin başından ortalarına kadar hayatını zeki hayvan cinslerini anlamaya adamıştı ve birebirini Florida Eyalet Üniversitesi’nde yapmadan evvel Indiana Eyalet Üniversitesi’nde bir hayvan uyarıcı laboratuvarı yürütmekteydi.
Donald isminde bir çocukları olduğunda, bir plan yaptılar: Donald’ın yanında kardeş olarak bir bebek şempanze yetiştirecek ve gelişimlerini yan yana izleyeceklerdi. Şempanzelerin insan üzere davranıp davranamayacaklarını test etmenin, bir şempanzeyi insan olarak yetiştirmekten daha güzel bir yolu olamazdı
Yedi buçuk aylık şempanze Gua, 1931’de Kellogg’ların meskenine alındı. Gua aileyle tanıştırıldığında Donald şimdi 10 aylıktı, yani ikisi neredeyse birebir yaştaydı. Ailenin gözünde Gua ve Donald kardeştiler ve buna nazaran yetiştirileceklerdi. Daima ilgi gördü, ona bir bebek beşerle tıpkı öğrenme vazifeleri verildi ve hatta dokuz aylık çalışma mühleti boyunca kıyafet ve bebek bezi giydirildi.
İkisini farklı misyonlarda karşılaştıran bir belgesel de yayınlandı.
Gua yeterli gelişti, esaret altındaki rastgele bir şempanze üzere âlâ motor marifetleri ve fizikî güç kazandı. Bir gazete haberine nazaran, Gua dik yürüyordu ve 20 kolay komuta yanıt verebiliyordu. Hatta 12 aylık Donald’dan “daha akıllı” olduğu bile sav edildi.
Ancak, süratle farklılıklar ortaya çıkmaya başladı. Donald insanları tanımlamak için fizikî görünüm ve yüzleri kullanırken, Gua kokuları ve giydikleri kıyafetleri kullanıyordu. Donald 16 aylıkken sözler kurmaya başladı fakat Gua konuşamıyordu. Görünüşe nazaran Gua erken misyonlarda harika olsa da, sonunda beyni Donald’ın gelişimine ayak uyduramayacaktı.
Beklendiği üzere, bir şempanzenin kardeş olması Donald’a ziyan vermeye başladı ve Donald, Gua’nın çıkardığı sesleri taklit etmeye başladı. Deney Gua’nın daha insan olmasını isterken, Donald daha çok şempanze oluyordu. Dokuz ay sonrasında deney durduruldu.
Gua, Florida’daki Yerkes Bölgesel Primat Araştırma Merkezine geri gönderildi ve burada bir yıldan kısa bir müddet sonra zatürre nedeniyle ölene kadar daha fazla çalışmaya katıldı.
Günümüz standartlarına nazaran alışılmışın dışında ve son derece etik dışı olsa da, çalışma birtakım büyüleyici sonuçları ortaya çıkardı. Birden fazla vakit hayvanlar, bilhassa 1900’lerde, onlara inandığımızdan çok daha uyanıktı, lakin bu gelişme onları sırf bir yere kadar taşıyabiliyor üzere görünüyor. Hatta birtakım primatların sözleri oluşturmak için ses yeteneklerine sahip oldukları gösterildi, fakat bu köprüyü geçmek için beyin gelişiminden mahrumlar.
Yani, kendi çeşidimiz içerisinde olmasa da, öteki cinsler ile karşılaştırmada kısmi bir karşılığımız var: Bir noktaya kadar insanlardan daha akıllı (hatta kimi ölçütlere nazaran daha akıllı) olsalar da, şempanzeler insan olarak yetiştirilemezler.
