Konutunuzu, işinizi, arkadaş etrafınızı hatta kendinizi bile bir nebze olsun değiştirebilirsiniz lakin gece vakti hava karardıktan sonra gözünüzü göğün kuzeyine çevirdiğiniz vakit her daim orada Polaris Kutup Yıldızı ile karşılaşacağınızı bilmek size inanç verecektir. Polaris Kutup Yıldızı binlerce yıldır denizciler başta olmak üzere tüm seyyahlara ve yolunu kaybetmiş maceracılara istikamet göstererek, onlara da tıpkı bize verdiği inancı veriyor.
Kuzey Gök Kutbu olarak isimlendirilen Kuzey Yarımküre üzerinde bulunan göğün kuzey kısmında yer alan Polaris, her vakit Kutup Yıldızı değildi. Bundan binlerce yıl evvel öteki bir yıldıza bu ismi veriyorduk ve bundan binlerce yıl sonra da öteki bir yıldıza bu ismi vereceğiz. Polaris Kutup Yıldızı hakkında gökbilimcilerin yaptıkları müşahedeler sonucu elde edilen tüm dikkat çeken ayrıntıları paylaştık.
Polaris “Kutup Yıldızı” nedir?
Ayrıntılara girmeden evvel genel bir tarif yapmak gerekirse Polaris; Kuzey ya da Kutup Yıldızı olarak da isimlendirilen, Kuzey Yarımküre üzerinde Kuzey Gök Kutbu’nda bulunan, her daim sabit ve parlak bir halde kuzey tarafını gösteren takımyıldızına verilen isimdir. Evet, Polaris tek bir yıldızdan oluşmuyor. Bize her daim kuzeyi gösteren Kutup Yıldızı, aslında üç farklı yıldızdan oluşan bir takımyıldızıdır.
Küçük Ayı takımyıldızı ortasında bulunan Kutup Yıldızı dediğimiz üçlü; Polaris A, Polaris Ab ve Polaris B yıldızlarından oluşmaktadır. Polaris Kutup Yıldızı, Büyük Kepçe olarak isimlendirilen bir yıldız kümesine da epey yakındır. Kendisini en parlak yıldız olarak bilsek de aslında en parlak 50. yıldızdır. Onu en parlak olarak biliyor olmamızın nedeni, binlerce yıldır görüyor olmamızdır tahminen de.
Kutup Yıldızı hangi istikameti gösteriyor bilirseniz, her şeyi bilirsiniz:
Kuzey Yarımküre üzerinde Kuzey Gök Kutbu’nda bütün azameti ile binlerce yıldır bize bakan Polaris Kutup Yıldızı, yaklaşık 0,45 derecelik bir sapma ile tam olarak kuzey istikametini gösteriyor. Bulunduğunuz yerin enlemini bulmak için kuzey ufku ile Polaris ortasındaki açıyı ölçmeniz kafidir.
Yüzünüzü Kutup Yıldızı’na çevirerek kollarınızı iki yana açtığınız vakit önünüz kuzey, geriniz güney, sağınız doğu ve solunuz batı tarafıdır. Ekvator’dan Polaris’e baktığınız vakit kuzey ufku ile yekpare yani 0 derecede olduğunu, Kuzey Kutbu’ndan Polaris’e baktığınız vakit ise tam tepenizde yani 90 derecede olduğunu görürüsünüz.
Dünya üzerinde bulunan insanların büyük kısmı Kuzey Yarımküre’de yaşadığı için Polaris Kutup Yıldızı herkes tarafından biliniyor. Güney Yarımküre’de yaşayanların ise istikamet bulmak için kullanabilecekleri rastgele bir Güney Yıldızı bulunmuyor. Hatta onlar Polaris’i bile göremiyorlar. Güney Yarımküre insanları yaklaşık 2 bin yıl daha bu türlü bir yıldız göremeyecekler.
Kutup Yıldızı bize uzak, hem de çok uzak:
Polaris’in üç farklı yıldızdan oluşan küçük bir takımyıldızı olduğunu söylemiştik. Bu üçlüden biri olan Polaris A, Güneş’ten yaklaşık altı kat daha büyük. Polaris Ab, Polaris A’dan 2 milyar yıl daha yaşlı. Polaris A ile Polaris B ortasındaki uzaklığın yaklaşık 240 milyar mil olduğu kestirim ediliyor. Polaris A ve Polaris B, tıpkı sıcaklığa sahip cüce yıldızlardır.
Bu üçlünün oluşturduğu ve Kutup Yıldızı olarak isimlendirdiğimiz Polaris ile ortamızda yaklaşık 430 ışık yılı uzaklık olduğu varsayım ediliyor. Polaris bir süperdev yıldızdır ve tam parlaklığı yaklaşık 2500 Güneş parlaklığına muadildir. O kadar ışık yılı uzaktan bile bu kadar güçlü parlayabilmenin öbür bir açıklaması olamaz esasen.
Kutup Yıldızı tarihi sırf Polaris’ten oluşmuyor:
Var oldukları günden beri beşerler, pek çok farklı nedenle gökyüzüne bakmış ve yıldızların yardımı ile yol bulmuş, takvim hazırlamış, tarım sistemi kurmuş hatta kehanetlerde bulunmuştur. Lakin kuzeye baktığımız vakit gördüğümüz ve Kutup Yıldızı dediğimiz yıldız, her vakit Polaris değildi. Günümüzden yaklaşık 5 bin yıl evvel Mısırlılar için Kutup Yıldızı, Ejderha Draco takımyıldızındaki Thuban isimli bir yıldızdı.
Thuban aslında Polaris kadar parlak bile değildi lakin devrin koşullarına nazaran Kutup Yıldızı oydu. Yıldızlar da tıpkı uzaydaki her şey üzere hareket ettikleri için bir vakit sonra Thuban’ın yerini bugünkü yıldızımız olan Polaris aldı. Tıpkı formda günümüzden yaklaşık 10 bin yıl sonra da Polaris yerini Lyra takımyıldızındaki Vega isimli bir yıldıza bırakacak. Üstelik Vega, bugüne kadar görülen en parlak Kutup Yıldızı olacak.
Kutup Yıldızı hareket ediyor mu?
Uzayda bulunan her şey üzere Kutup Yıldızı Polaris de hareket ediyor. Üstelik dikkatli bir gözle bakarsanız bu hareketi görebilirsiniz. Kutup Yıldızı’nı odağa alarak çekilen seri fotoğraflar ya da görüntüler sonucunda görülmüştür ki Polaris, kendi etrafında hareket ederek küçük bir çember çiziyor.
Aslında tüm yıldızların hareketini görebiliyoruz lakin ortamızda o kadar büyük bir aralık var ki bunu gözümüzle algılayamıyoruz. Polaris dışındaki öteki yıldızların hareketini farklı nedenlerden ötürü bazen görebiliyoruz. Şayet gereğince uzun yaşarsak ve gözümüzü bir an olsun Polaris üzerinden ayırmazsak onun yok oluşuna ve yerine Vega’nın geçişine şahit olabiliriz.
Kutup Yıldızı taraf bulmak için kâfi mi?
Kutup Yıldızı Polaris’in istikamet bulmak için kâfi olup olmadığı tam olarak ne kadar nokta atışı bir taraf bulmak istediğinize nazaran değişir. Kutup Yıldızı her vakit kuzey istikametini gösterir. Önünüz kuzeyken geriniz güney, sağınız doğu, solunuz ise batı tarafıdır. Yani Polaris’i bulduğunuz vakit ilkel bir pusula sahibi olursunuz.
Geçmiş vakit denizcileri için bu ilkel pusula usulü hayat kurtarıcı olmuştur. Kutup Yıldızı ile kuzey ufku ortasındaki açının hesaplanarak enlemin bulunması ise bir devir neredeyse mucize olarak kabul edilecek bir olaydı. Lakin tam pozisyon tespiti, enlem ve boylamın kesişimi ile mümkündür. Bu nedenle sadece enlemin biliniyor olması binlerce yıl denizcilerin pek bir işine yaramamıştır. 1700’lü yılların ortalarında fakat çağdaş taraf bulma metotları ile denizcilik bir nebze olsun sürat kazanabilmiştir.
Her şeye karşın binlerce yıldır Polaris Kutup Yıldızı’nın yerli yerinde duruyor ve daha binlerce yıl duracak olması insanı hayran bırakıyor. Tabiatın istikrarı uzayda bile değişmez; bir yıldız ölür, yerine bir diğeri gelir bütün parlaklığıyla. Değişmeyen ise o kuzeyde gördüğümüz hiç sönmeyen, parlak ışıktır.