Haberlerde, toplumsal medyada ve farklı mecralarda tartışılan kutup hususlarda bilimsel makalelere dayandırılan argümanlar olduğunu görmüşsünüzdür. Örnek olarak yıllardır internet gündeminden düşmeyen ‘kahve zararlı mıdır?’ konusunu gösterebiliriz.
Bu husus hakkında birtakım bireylere gittiğinizde size kahvenin faydalı olduğunu ve bilimsel makalelere göz attıktan sonra buna karar verdiklerini söylerler. Öte yandan kimi bireyler ise yeniden bilimsel makaleleri göstererek kahvenin zararlı olduğunu savunur. Pekala bilime dayandırılan bu iki argümanı nasıl kıymetlendirebiliriz?
Cherry picking yanılgısı tam olarak bu:
Yine örneğimiz üzerinden devam edelim. Kahveyi seven bireyler, bilimsel makalelerde kahvenin yaralı olduğu kısımları kaynak gösterebilir ya da yalnızca faydalı olduğunu söyleyen araştırmalara bakabilir. Bu bağlamda aksini söyleyen ama tıpkı oranda sağlam olan bilgileri görmezden gelirler, yani cherry picking yanılgısına düşerler.
Aynı formda kahvenin ziyanlı olduğunu savunmak isteyenler ‘Kahvenin zararları’ halinde bir arama yapıp bulguları kaynak olarak sunabilir. Bu da birebir oranda cherry picking olur. Sizin bunlardan hangisine inanıp inanmayacağınız ise bulguların sunulduğu platforma ya da sunan bireye olan güveninize, neye inanmaya yatkın olduğunuza ve en değerlisi objektifliğinize göre değişir.
Kahve çok kolay bir örnek, biz bunu siyasette, reklam bölümünde ve hatta sıhhat bölümünde bile görebiliyoruz:
Her 10 dişçiden 9’u bizim diş macunumuzu öneriyor gibi reklamları hatırlarsınız. Bu reklamlarda genelde dişçilerin neden bu macuna onay verdiğini ya da neden o 1 kişinin onay vermediğini pek görmeyiz. Yalnızca dişçilerden onaylı olması belirtilir ki bu da pek şuurlu olmayan ve diş macununa muhtaçlığı olan alıcının o eseri tercih etmesi için kafidir.
Kaç tane diş tabibinin o macunu test ettiğini ve nasıl test ettiğini bilmeyiz. Onlara üretim kademesinde hazırlanan özel bir kısmın mı iletildiğini yoksa marketten aldığımız halde mi onlara verildiğini bilmeyiz.
Bu elbette onlara güvenmeyin demek değil. Diş hekimleri elbette diş macunlarının fonksiyonelliğini öteki kümelerden daha düzgün test edecek kapasitede. Burada cherry picking’e neden olan asıl nokta, 9 diş tabibinin fikrine karşılık 1 hekimin fikrine yer verilmemesi, yani taraflı davranılması. Reklam bölümünde eseri aşağı çekecek bir fikre yer verilmemesine şaşırmamak lazım doğal.
Siyasette de bu durumu görürüz. Bilhassa de tüm ülkeyi etkileyecek yeni kararlar alınacağı vakit:
Bu noktada politikler, fikirlerini belirtirken öteki ülkeleri örnek gösterir ve onlar üzerinden kendi fikirlerini desteklerler. Elbette burada siyasete girmeyeceğiz lakin tüm dünyada bunun kelam konusu olduğunu belirtelim. Eğitim düzeyi, iktisat, ve öbür alanlarda yıllardır aşağı yanlışsız giden bir grafiğe sahip olan ülkelerde en ufak bir gelişme gerçekleştiğinde her şey mükemmelmişcesine X kesiminde %3’lük büyüme! gibi tabirlerle paylaşılır.
Fakat yıllardır devam eden devasa gerileme arka planda bırakılır. Bu da cherry picking için sağlam bir örnektir. Yani cherry picking’i, “kişinin argümanını ya da inanmak istediği durumu destekleyen delilleri değerlendirirken, bunlara zıt gelen karşı argümanlara göz yumması” halinde tanımlayabiliriz.
Cherry Picking’in direkt ve dolaylı olmak üzere iki tipi var:
Buraya kadar anlattığımız kısım direkt olandı. Dolaylı olanda ise insan tabiatı devreye giriyor. Bizler, fikirlerimizin hakikat olduğuna inanmak ister, bu sebeple de ister istemez taraflı davranmaya meyilli oluruz. Bu sebeple yeni edineceğimiz bilgilerde fark etmeden seçici olabilir, taraflı olarak seçtiğimiz bu bilgileri de diğerleriyle paylaşarak cherry picking’e dahil olabiliriz.
Dolaylı yoldan bu duruma dahil olmaya bir öteki sebep olarak da üşengeçliği gösterebiliriz. Örneğin az evvel verdiğimiz siyaset örneğindeki yüzde 3’lük büyümeyi herkesin gördüğünü bilirsiniz. Lakin kaç kişi perde gerisindeki gerilemeyi görüp başkalarıyla paylaşır? Burada bir üşengeçlik kelam konusu olur ve bilgi yığınına dalmak yerine önümüze sunulan bilgi kırıntısıyla yetiniriz.
Herkes bu türlü yaptığında ise olacakları kestirim etmek sıkıntı değil. Gerileme gittikçe büyür ve beşerler bunu bir müddet sonra normal karşılamaya başlar. Bu da siyasete ek olarak reklam, moda, sıhhat yahut hangi alan tarafından uygulanıyorsa o alanın eline, karları uğruna kullanabileceği büyük bir güç verir.
Peki biz cherry picking’e karşı ne yapabiliriz?
Her şeyin öncesinde, hem kendinize hem de karşı tarafa karşı objektif olmanız gerekiyor. Karşı tarafın size objektif olması için de ‘ben doğruyum’ algısını geride bırakıp somut deliller sunmanız gerekiyor. İki taraf da objektif olduğunda zati gerçek kendi kendini ortaya çıkaracaktır.
Fakat karşınızda birisi olmadığında, bir kuruluşun ya da bir kümenin akla pek yatmayan ya da kuşkulu fikirleriyle karşı karşıya kaldıysanız tek başınıza sunacağınız karşı argümanlar pek karşılık bulmayabilir. Bu türlü durumlarda ise delillerinizi kitle irtibat araçlarından, bilhassa toplumsal medyadan paylaşabilir, öteki insanların bu durumu görerek objektif yanıta ulaşmasını sağlayabilirsiniz.
Son olarak, aldatıcı haber içeriklerine karşı neler yapabileceğinizi ayrıntılıca anlattığımız bir içeriğimiz bulunuyor. O içeriğimize de göz atarak dijital içerik tüketimindeki objektifliğinize sağlama yapabilirsiniz.
Son olarak: cherry picking’in içindeki objektifliği pesimistlikle karıştırmayın
Depreme hazırlıksız yakalanan bir kentte az sayıda bina ayakta kaldıysa X prosedürümüz bunları ayakta tuttu gibi açıklamalar yapılabilir. Bu noktada yıkılan binaları da görmek asıl normal olandır. Bu sebeple durumları yahut açıklamaları değerlendirirken çok optimist yahut çok karamsar olmaktan kaçınmanızı tavsiye ediyoruz.
Cherry picking hakkındaki niyetlerinizi yorum kısmında paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: 1, 2, 3