Doğada sayısız element bulunur. Bunlardan kimileri son derece kıymetli olduğu halde az bulunurken kimileri hiçbir kıymeti olmasa bile bol bol vardır. Sodyum ise değişik bir noktada. Zira neredeyse tüm doğal bileşenlerin içinde bulunan sodyum hem belirli ölçüde alındığı vakit insan bedeni için çok yararlı hem de nükleer tesisler üzere büyük endüstriyel alanlarda bile kullanılmaya müsait bir metal.
Sodyum nedir diye soruyorsanız çabucak mutfağa gidin ve tuzluğunuza bakın. İşte o tuzluğun içinde sodyumun bir formu olan sodyum klorür vardır. Pekala endüstriyel alanda nasıl kullanılıyor diyorsanız uzaklara gitmeyin ve yeniden mutfağınızdaki sabuna bakın, muhtemelen yağ çözücü tesiri nedeniyle kullanılmıştır. Yani sodyum gerçek manada her yerde. Gelin sodyum nedir, ne işe fayda yakından bakalım ve sodyum elementinin özelliklerini görelim.
İçindekiler
Temelden başlayalım, sodyum nedir?
Latince ismi natrium olduğu için periyodik tabloda Na kısaltması ile gösterilen ve atom numarası 11 olan sodyum, alkali metaller kümesine ilişkin olan bir elementtir. Yumuşak ve kaygan bir metaldir. Neredeyse her doğal bileşiğin içinde bol bol sodyum bulunur. Dünya kabuğunun yüzde 2.8’ini oluşturan sodyum, Dünya’da en çok bulunan altıncı elementtir.
Reaktif bir yapıya sahip olan sodyum özgür halde bulunmaz. Su ile temasında tepki gösterir, hava ile temasında oksitlenir. Hafiftir, yumuşaktır ve gümüşe yakın bir beyaz renge sahiptir. Sarı bir alevle yandığı vakit hidrojen açığa çıkarırır. Bir cins sodyum formu olan sodyum klorür, deniz suyu bileşenlerinin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturur.
Sodyum elementini kim buldu?
İnsanlık bugün bildiğimiz manada olmasa da her vakit sodyum elementinin varlığından haberdardı. Hatta Orta Çağ devrinde Avrupalılar sodyum bileşiğini baş ağrısını geçirmek için bir ilaç olarak kullanıyorlardı. Kimyasal manada sodyumun bulunuşu ise 19. yüzyılda gerçekleşti.
1778 – 1829 yıllar ortasında yaşamış olan İngiliz fizikçi, kimyager ve mucit Humphry Davy, 1807 yılında bir deney yaptı. Bu deneyde erimiş sodyum hidroksit içeren kostik sodaya elektroliz uygulayan Davy, element bileşiklerini ayrıştırarak sodyumu ortaya çıkarmıştır.
Sodyum elementi ne işe fayda?
Sodyum birinci olarak sodyum siyanür ve sodyum peroksit formlarında kullanılmıştır. Bunlar, benzinin ve deterjanın temel katkı unsurlarıydı. Daha sonra sodyum hidrit ve sodyum borohidrit formlarında boya ve parfümlerde kullanıldı. Elbette en kıymetli sodyum formu, sofra tuzlarında kullanılan sodyum klorürdür.
Bugünlerde sodyum, eriyik halde sahip olduğu ısı transfer özelliği nedeniyle yaygın olarak yüksek ısılı reaktörlerde kullanılmaktadır. Sofra tuzu ile aldığımız sodyum; sonların uyarılmasını, kalp faaliyetlerini ve metabolik işlevleri düzenlemektedir. Elbette bu olumlu tesir, alınan sodyum ölçüsü arttıkça olumsuz hale gelir.
Sodyum elementinin özellikleri:
Atom numarası 11 olan sodyumun atom dizilişi 2 – 8 – 1 halindedir. Periyodik tabloda Na olarak gösterilen bir alkali metal olan sodyumun atom tartısı 22,99’dur. Parlak beyaz bir renge ve kırıklı bir yüzeye sahiptir. Havada süratle oksitlendiği vakit daha donuk bir renge bürünür. Bu nedenle gaz yağı ya da vazelin yağı içinde saklanır.
Ametallerin neredeyse hepsiyle kolaylıkla birleşir. Oksijen ve halojen içerikli bileşenleri ayrıştırma yeteneği vardır. Cıva içinde çözünmektedir. Pek çok organik kimya uygulamasında sodyum etken husustur. Suyla etkileşime girdiği vakit bazik bir oksite dönüşür.
Sodyum, havadaki karbondioksiti süratle emerek sodyum bikarbonata dönüşebilir. Sıvı halde 125 derecede tutuşur. Kuru bir hava varsa sessizce yanar. Yanma sırasında 800 dereceye kadar ulaşabilir. Söndürülmesi son derece zordur. Sodyum yangınlarında su ya da bildiğimiz yangın söndürücüler yerine özel kuru tozlar kullanılır.
Doğal sodyum elementi 23 kütleli kararlı bir izotoptur. Sodyum 22, 2.6 yıllık bir yarı ömür nedeniyle radyoaktif izleyici olarak kullanılır. Sodyum 24, 15 saatlik bir ömre sahip olduğu için nükleer reaktörlerde sonlu bir kullanım sunar. Fakat kısa da olsa girdiği bu tepki nedeniyle nükleer tesislerdeki soğutma reaktörlerinin ayrılmaz bir modülüdür.
Pek çok farklı formu olsa da bunların neredeyse hepsi suda çözünür. Periyodat ve proantimonyat en az çözünenlerdir. Biyokimya alanında sodyum, organik sıvıların asit ve baz istikrarını sağlamak için kullanılır. Potasyum iyonları ile sodyum iyonları istikrarlı çalışmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle pek çok hastalığın tedavisinde ilaç olarak kullanılırlar.
Peki sodyum elementi nerelerde bulunur?
Aklınıza gelen neredeyse her doğal bileşen içinde sodyum bulunmaktadır. En ağır olduğu yerler ise deniz suyudur. Reaktif özelliği nedeniyle hiçbir bileşen içinde hür halde bulunmaz. Bu nedenle elektroliz ve gibisi metotlar kullanılarak açığa çıkarılması gerekir. Açığa çıkarıldıktan sonra elde edilen sodyum farklı unsurlarla etkileşime sokularak farklı formları elde edilir.
Sodyum elementi nerelerde kullanılır?
- Kimya alanında ester ve organik bileşik yapımında
- Sofra tuzu yapımında
- Yapı gelişimini sağlamak için alaşımların içinde
- Sabunların içinde yağlı asitlerle birlikte
- Metal yüzeyi temizleme ve düzeltme amacıyla
- Erimiş tuzların saflaştırılmasında
- Sodyum buharlı lambalarda
- Nükleer reaktörlerde soğutucu olarak
- İçten yanmalı motorlarda
Sodyum elementinin yaygın olarak kullanıldığı alanlardan kimileri bu formda. Sodyum, dünyada en bol bulunan elementlerden bir tanesi olduğu ve farklı unsurlara karşı farklı tepkiler gösterdiği için pek çok farklı alanda kullanılmaktadır. Sayısız forma dönüştürülebildiği için direkt kendi halinde olmasa bile bu formlarda neredeyse her yerde karşımıza çıkmaktadır.
İnsan sıhhati için sodyum:
Sodyum; beden sıvısının dağılımı ve asit baz istikrarının sağlanması için pek çok hayati hususta insan sıhhati için büyük kıymete sahiptir. Peynirlerde, işlenmiş etlerde, olağan etlerde, salamura eserlerde, hazır besinlerde, balıkta, yumurtada ve sütte bile sodyum bulunmaktadır. Meyve sebzeler sodyum bakımından yoksuldur lakin sodyum dengeleyicisi potasyum bakımından zengindirler.
Kandaki ülkü sodyum bedeli 135 ile 145 mEq/L ortasında olmalıdır. Sodyum yüksekliği durumunda beden su meblağ, kan basıncı artar, yüksek tansiyon ortaya çıkar. Yüksek tansiyon ise sayısız hastalığa davetiye çıkarır. Günlük almanız gereken sodyum ölçüsü 1500 -2400 miligramdır. 1 gram tuzda 400 miligram sodyum olduğunu düşünürsek son derece dikkatli olmak gerekir.
İnsan sıhhati için olduğu üzere endüstriyel alanlar için de vazgeçilmez bir element olan sodyum nedir, ne işe fayda, özellikleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu alkali metal hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Sodyumun insan sıhhati üzerindeki tesirleri hakkındaki en yanlışsız ve size özel bilgiyi uzman bir tabipten almanız gerektiğini unutmayın.