Teknolojinin gelişimiyle birlikte otomobillerin 90’lı yıllardan bu vakte inanılmaz oranda yaygınlaştığını gördük. Bilhassa de bu teknolojinin yeni iş imkanlarına yer açması, ferdî ulaşım araçlarının kıymetini vakit içinde fazlaca artırdı. Bu bağlamda başta yalnızca zenginlerin binebildiği motorlu araçlar, günümüzde aşağı üst her bütçeye uygun bulunabiliyor, doğal ülkemizden çok dünya genelinde demek lazım.
Araçların vakit içinde bu kadar erişilebilir olması, bireyler için hayatı kolaylaştırmış olsa da herkesin hudut olduğu trafik kavramını hayatımıza soktu. Bilhassa de büyük kentlerin kanayan yarası olan bu durum için kimi ülkelerde ek şeritler açıldığını görüyoruz. Pekala bu tesirli bir tahlil mü?
Basit mantıkla ilerleyelim. Sıkışık olan otobüslerdeki koltuk sayısını iki katına çıkarırsak ne olur?
Başta tüm otobüsün yükü hafifleyecek olsa da araç, kısa müddet içinde tekrar sıkışık hâle gelecektir. Zira otobüse binen bireylerin sayısı sabit değildir. Bu sebeple de yarattığınız daha çok alan, daha çok kişiyi çekip sizi baştaki duruma geri götürecektir. Yani otobüste tekrar insan kalabalığı olacak ve tekrar tüm koltuklar dolu olacak. Sadece insan sayısını artırmış oldunuz.
Bu durum, yapay talep (induced demand) ismiyle biliniyor:
Eğer insanlara fazla kaynak sunarsanız, elbet onu kullanacaklardır. Bunu, 8 GB ve 16 GB RAM’li iki bilgisayar tıpkı süreci yaparken 16 GB RAM’i olanın daha fazla bellek kullanabilmesine de benzetebiliriz. Yani fazladan sunulan imkân artı olarak kalmaz, onun yerine o da kullanılır.
Trafikte de durum böyledir:
Eğer 3 şeritli sıkışık bir yolunuz varsa, buna dördüncü şeridi eklemek birinci vakitlerde trafiği rahatlatacaktır ama sonradan daha fazla kişi o yolu seçecek ve o yol tekrar sıkışacaktır. Olağanda yol genişlediği vakit trafiğin açılması lazım. Lakin bu senaryoda yol genişlemesine karşın trafik sıkışıklığı tıpkı kaldı. Yani başta olmayan araçlar gelmiş oldu.
Onlar en başta o yolu seçmiyordu, zira hatırladığımız üzere orası sıkışık bir yoldu:
Fakat artık o yolun genişletildiği, ek olarak bir şerit daha eklendiği haberi her yere yayıldı. Münasebetiyle da beşerler trafik probleminin çözüldüğünü düşünerek olağanda tercih etmedikleri bu yolu kullanmaya karar verdi. Hasebiyle da binlerce araç yola eklenmiş oldu ve baştaki sıkışıklığa tekrar geri dönüldü. Tek fark, bu sefer elimizde daha çok aracın olması.
4 şeride genişlettiğiniz bu yolu alıp 8 şeritli de yapsanız bu trafik geri gelecektir:
Söylediğimiz üzere, insanlara fazla kaynak sunulması yükü hafifletmez, tersine o kaynağın daha çok kullanılmasına sebep olur. Teksas’ta bulunan ve 2008 yılında milyarlarca dolara mâl olan, toplamda 26 şeritli Katy otoyoluna bakarak bunu daha düzgün görebilirsiniz.
Bahsettiğimiz yapay talep kavramı bilakis de kullanılabilir:
Güney Kore ve Fransa üzere ülkelerde otoyollarda küçülmeye gidilmişti. Hatta Kore, Cheonggye otoyolunu kaldırıp yerine doğal alanları tekrar canlandırmış, bu sayede Seoul kenti nefes almıştı. Birebir perspektiften baktığımızda bunun hâlihazırda var olan trafiği daha da sıkıştırması gerekiyordu. Lakin beklenilenin aksine bu, otoyolları daha az kişinin tercih etmesine sebep olmuş ve hasebiyle daha az sıkışık bir trafik elde edilmiş.
Bu, geniş olan otoyollarımızı bir anda tek şeride indirgeyelim demek değil. Çünkü bunun kaotik sonuçları olacaktır. Onun yerine trafiği rahatlatacak farklı alternatifler bulunuyor.
Bunların birincisi ‘ücretli park yerleri’
Ülkemizde bunun ne durumda olduğunu gösteren bir bilgiye ulaşamadık lakin dünya genelindeki kalabalık kent merkezlerindeki araçların değerli bir kısmı, park edecek yer bulamadığı için daima dolaşmak durumunda oluyor. Pekala bu araçların daima dolaşmasına sebep olan şey park edecek yer olmaması mı? Hayır elbette. Asıl sebep fiyatsız park alanlarının suistimal edilmesi ve insanların adeta günlerce araçlarını buralarda bırakıyor olması.
Ücretli otoyollar ve fiyatlı park yerleri bu trafik probleminin önüne geçmede yardımcı oluyor. Çünkü para göz önüne alındığında hem beşerler alternatif gidiş yolu olup olmadığını düşünüyor hem de park edecek yer bulmakta zorlanmamış oluyor.
Bu hususta araştırma yapan isimlerin tahlilleri ise daha tesirli üzere görünüyor:
Matthew Turner ve Gilles Duranton tarafından yapılan araştırmada ABD otoyolları incelemeye alındı. Araştırma sonucunda ise kentin yol kapasitesi ne kadar artırılırsa üzerindeki yoğunluğun da o kadar arttığı görüldü. Bu da yeni şeritlerle açılan yolları trafiğin tekrar dolduracağına yönelik bir öbür ispat.
Araştırmacıların tahlili ise yoğun saatlerde sıkışık otoyolları kullanmanın fiyatlı olması. Bu da yalnızca sahiden muhtaçlığı olanların bu yolları kullanacağı, acelesi olmayan başkalarının ise alternatif kent içi yollara yöneleceği manasına geliyor.
Sizin bu mevzuda niyetleriniz neler?
Kaynaklar: Vox, Chron, Wired, Condé Nast Traveler